De biologische klok en slaap

Foto: karenvanduijvenbode

Slapeloze consumenten betalen in 2016 55 miljard euro voor slaaphulpmiddelen, medicatie en onderzoek. Dit loopt op naar 72 miljard in 2021(bron: BCC research). Hoe komt het dat er zovelen van ons moeite hebben met slapen? Om deze vraag te beantwoorden beginnen we bij de biologische klok. 

Biologische klok en slaap

Elk mens is een geboren slaper en heeft een natuurlijk slaapvermogen. Daarnaast beschikt iedereen over een alertheidssysteem. Wellicht heb je het al geraden: je natuurlijke slaapvermogen en alertheidssysteem zijn nauw verbonden aan elkaar. Samen vormen ze ons slaap-waakritme. En deze wordt geregeld door de biologische klok.

De werking

De biologische klok wordt bepaald door een aantal factoren: lichaamseigen stoffen (eiwitten) en externe factoren zoals licht en temperatuur. Tezamen regelen zij het ritme van de klok heel precies. Dankzij de biologische klok past ons lichaam zich aan aan verschillende omstandigheden gedurende de dag volgens een 24-uurs ritme. Zo heeft de werking van de klok invloed op je slaappatroon, de afgifte van hormonen en het regelen van de bloeddruk en de lichaamstemperatuur.

De klok tikt in een heel specifiek onderdeel van de hersenen: de suprachiasmatische nucleus. Dat zijn twee groepen van ongeveer tienduizend zenuwcellen (neuronen), die net boven de plaats liggen waar de oogzenuwen elkaar kruisen.

De bovenstaande video geeft weer hoe de biologische klok werkt. Hier kort samengevat hoe je slaap-waakritme wordt geregeld: door middel van je ogen neem je een hoeveelheid licht waar. Deze informatie reist door de zenuwbanen en belandt in de suprachiasmatische nucleus. Van hieruit worden er signalen doorgegeven aan de pijnappelklier, het deel binnen je hersenen dat de slaap regelt. Hier wordt de productie van melatonine, het slaapverwekkende hormoon en cortisol, het opwekkende hormoon geregeld. Wanneer het zonlicht wegebt wordt melatonine aangemaakt om je lichaam voor te bereiden op de slaap. En zodra de zon weer opkomt wordt de productie van melatonine on hold gezet en cortisol aangemaakt zodat je opgewekt bent.

Verstoorde bioklok

Kan je niet slapen terwijl je wel moe bent? Of kan je moeilijk opstaan? Dan kan het zijn dat je biologische klok is verstoord. Een van de voornamelijkste redenen van dit fenomeen is de opkomst van kunstlicht en het toenemend gebruik van computers, tablets en smartphones. 

Veel volwassenen (58%) gebruiken in het laatste uur voordat zij gaan slapen een tablet, smartphone of computer. Zij doen dit meerdere keren per week of dagelijks. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) onder bijna 16.000 personen.

Het gebruik van deze apparaten kort voor het slapen gaat gepaard met minder en slechter slapen.

Blauw licht remt de aanmaak van melatonine en kan worden gezien als een oorzaak van slaapstoornissen. Ons levensritme verloopt dus niet meer parallel aan licht en donker. Tijdelijk kan ons organisme dit weliswaar compenseren, maar op langere termijn leidt die belasting tot lichamelijke en geestelijke verstoringen.

Je biologische klok en slaap bewaken

Bewaak je biologische klok - Je kunt de effectiviteit van je slaap verhogen door er een regelmatig slaapritme op na te houden. Het is belangrijk om elke dag op hetzelfde moment naar bed te gaan. Houd deze bedtijd ook in het weekend zoveel mogelijk vast, anders breek je je ritme weer op. Wat geldt voor het naar bed gaan, geldt ook voor het opstaan: doe dit zoveel mogelijk op hetzelfde tijdstip. Hierdoor weet je lichaam precies waar het aan toe is en kan het optimaal gebruik maken van de slaap.

Weg met die schermen - Hoe fijn het ook kan zijn om in bed tv te kijken of nog te scrollen op je mobiel voor het slapen gaan: niet doen. Het felle blauwe licht en het opnemen van nieuwe informatie stimuleert de hersenen en vermindert de aanmaak van stoffen die je slaperig maken. Leg die schermen opzij zodra je de slaapkamer in gaat.

Naast de bovenstaande punten is het van belang dat je voor het slapen gaan tijd voor jezelf neemt. Zo kan je lichaam en geest tot rust te komen. En een ander cruciaal element om goed te slapen is natuurlijk de kwaliteit van je beddengoed. 

Naar de collectie